İlişkisel Veri Tabanı Sistemi (RDBMS)

Günümüz dünyasında teknolojik aletlerle gerçekleştirdiğimiz her işlem sonucunda veriler oluştururuz. Geniş çaplı işletmelerde ise üretilen ve takip edilmesi gereken veriler, ciddi miktarlara ulaşabilir. Bu durum, veri yönetiminin sistematik ve pratik hale getirilmesini sağlayan çeşitli araçlara dair bir ihtiyaç oluşturur. RDBMS adıyla da bilinen ilişkisel veri tabanı modeli, tam da bu sebeple ortaya çıkmıştır. 1970’lerde ortaya çıkan ve günümüzde de en sık tercih edilen veri tabanı sistemi olan ilişkisel veri tabanı, tabloları ve tabloların aralarındaki ilişkileri baz alarak veri işleyen ve depolayan bir sistemdir. Peki, RDBMS hangi alanlarda kullanılır ve ilişkisel veri tabanlarının sağladığı avantajlar nelerdir? Konuyla ilgili merak ettiğiniz tüm soruların cevabını yazımızın devamında bulabilirsiniz!

İlişkisel Veri Tabanı Kullanım Alanları

Sağladığı avantajlar ve kullanım çeşitliliği sağlayan geniş özellikleri ile öne çıkan ilişkisel veri tabanları, farklı alanlarda kullanılabilir. İlişkisel veri tabanı kullanım alanlarının başında büyük veri kütleleriyle ilgilenmek durumunda olan kuruluşlar gelir. Ticari sistemlerde verilerin kontrol edilmesi önemli olduğundan dolayı ilişkisel veri tabanları tercih edilir. Bunun sebebi, ilişkisel veri tabanlarının tablolama özelliğidir. Finansal sistemlerde de ilişkisel veri tabanları tercih edilir. E-ticaret uygulamalarında da ilişkisel veri tabanları birçok avantaj sağlar. Bununla birlikte veri tutarlılığı ve kolay veri takibi sağlanabilmesi bakımından bilimsel araştırmalar için de ilişkisel veri tabanları oldukça avantajlıdır.

İlişkisel Veri Tabanı Yapılandırma

İlişkisel veri tabanlarının yapılandırılması için tablolar kullanılır. Her tabloda çeşitli işlevlere sahip olan satır ve sütunlar yer alır. Tek bir kaydı ya da veri örneğini temsil eden satırlar ve verinin bir özelliğini ya da alanını temsil eden sütunlar; tabloları oluşturur. Satırlar, bireysel kayıtları ya da veri örneklerini depolamaya yarar. Her satırın kendine ait bir birincil anahtar adı bulunduğu gibi bir de kendisine atanan elsiz bir tanımlayıcısı bulunur. Birincil anahtar, veri tabanında yer alan farklı tablolardaki veri kayıtlarını ilişkilendirmek ve bağlamak için kullanılır. Yabancı anahtar ise diğer tabloların birincil anahtarlarına ilişkilenir. Bu sayede veriler, veri tabanında yer alan diğer tablolara da bağlanarak ilişki oluşturabilir. Tablodaki sütunların tanımlanması için farklı araçlar kullanılabilir. Tarih, sayı ya da metin gibi tanımlayıcılar, tanımlama için kullanılabilecek araçlar arasında yer alır. Bununla birlikte her sütun, depoladığı veri türünü tanımlamak için kullanılan benzersiz bir ada da sahiptir. İlişkisel veri tabanı yapılandırma işleminde tablolara ek olarak kısıtlamalar da kullanılır. Kısıtlamalar verilerin eklenmesi, güncellenmesi, silinmesi ya da ilişkilendirilmesi için gereken kurallar ve koşullar olarak tanımlanabilir. Birincil anahtarlar, yabancı anahtarlar, benzersiz kısıtlamalar, kontrol kısıtlamalar; kısıtlama örnekleri arasında verilebilir. Bu kısıtlamalar, veri tabanlarında yer alan verilerin bütünlüğünü ve tutarlılığını sağlamak için kullanılır.

İlişkisel Model

İlişkisel veri tabanı modelinin dayanağı olan ilişkisel model benzersiz adlara sahip olan satır ve sütunlardan oluşan bir ya da birden fazla tablonun düzenlenmesine ve ilişkilendirilmesine dayanır. Tüm veriler, her biri eşsiz bir anahtara sahip olan daha küçük tablolara pay edilir. Tablolar arası ilişki, yabancı anahtarların verilere bağlanması ile kurulur. İlişkisel model işlemlerinden biri de sorgulama ve değiştirmedir. Bu işlemler, veri tabanıyla etkileşime giren sorguları ve kullanılan ifadeleri tanımlamaya yardımcı olan SQL adlı “yapılandırılmış sorgu dili” kullanılarak gerçekleştirilebilir. İlişkisel veri tabanlarının dayandığı yöntem olan ilişkisel model, esnekliği ve ölçeklendirilebilir olması sebebiyle oldukça avantajlıdır. Veri türlerinin ve miktarının değişimiyle ortaya çıkan yeni ihtiyaçları karşılamak için yeni tablolar eklenebilir, var olan tablolar kaldırılabilir ya da değiştirilebilir. Tablolar arası ilişkiler ihtiyaç duyulduğu anda kolayca yeniden tanımlanabilir ve güncellenebilir. Bununla birlikte ilişkisel model; verileri düzenlemek ve yönetmek için standart bir yol izler ve tutarlı yöntemler kullanır. Bu sayede büyük ve karmaşık verileri tutan veri tabanlarının kolayca güncellenmesini ve ihtiyaç duyulması durumunda hızla bakıma sokulabilmesini sağlar.

İlişkisel Modelde Veri Tutarlılığı

İlişkisel model, veri tabanlarında veri tutarlılığını sağlamak için kullanılabilecek en etkili modellerden biridir. Örneğin NoSQL veri tabanları yalnızca nihai tutarlılığı sağlayabilmektedir. Ancak ilişkisel model; dayalı olduğu tablo ve tablolar arası ilişkiler sayesinde veri koleksiyonlarının kolayca takip edilebilmesine imkan tanır. Aynı zamanda kısıtlamalar kullanarak verilerin kontrol edilmesini de kolaylaştırır. Kısıtlamalar sayesinde veriler tutarlı şekilde sisteme girilebilir ve güvenli şekilde saklanabilir. İlişkisel veri tabanlarında işlemler de desteklenmektedir. Eğer herhangi bir işlemin tamamı ya da bir kısmı başarısız olursa, veri tabanı üzerindeki işlem kolayca geri alınabilir ve bu sayede veri tabanının tutarlılığı korunabilir. Bununla birlikte ilişkisel model taahhüt, atomiklik ve ACID nitelikleri gibi birtakım özellikler sayesinde de veri tutarlılığını sağlar.

ACID Nitelikleri

İlişkisel veri tabanlarında veri ve işlem güvenliğini sağlayan özellikler kısaca ACID nitelikleri olarak tanımlanır. Atomiklik, tutarlılık, izolasyon ve dayanıklılık olmak üzere dört özelliğin birleşimi olan ACID nitelikleri, ilişkisel veri tabanlarının avantajlı ve güvenli olmasını sağlar. Atomiklik, veri tabanında gerçekleştirilecek olan “tam” bir işlemin gerektirdiği tüm unsurları tanımlamak için kullanılır. Tutarlılık, veri noktalarını işlem sonrasında doğru konumda tutmaya yardımcı olur. Bu durum, veri tabanının güvenilirliğini sağlar. İzolasyon, veri tabanında yaşanabilecek karışıklıkları engellemek için uygulanan işlem kalıcı hale gelene kadar yarattığı etki diğer işlemlerde görünmez. Dayanıklılık ise işlem gerçekleştiğinde ortaya çıkan veri değişikliklerinin bir sonraki değişime kadar kalıcı olmasını güvence altına alır.

İlişkisel Modelde Taahhüt ve Atomiklik

İlişkisel veri tabanlarıyla ilgili önemli kavramlarda biri de taahhüt ve atomikliktir. Bu iki kavram, birbirine sıkı sıkıya bağlıdır ve ilişkisel veri tabanlarının en öne çıkan özelliği olan tutarlılık için olmazsa olmazdır. ACID nitelikleri arasında yer alan atomiklik, ilişkisel veri tabanları için büyük önem teşkil eden bir özelliktir. Atomiklik sayesinde veri tabanı üzerinde gerçekleştirilen işlem, tek başına değerlendirilir. Gerekli olan tüm değişiklikler yapılmış olsa da bu değişiklikler sistem üzerinde bir tutarsızlık yaratmaz. Bu durum, veri tabanlarının “kesin kalıcılık” politikasıyla örtüşür. Çünkü ilişkisel veri tabanlarında tüm işlemler çok ayrıntılı düzeyde gerçekleştirilir. Tutarlılığın sağlanabilmesi için tüm etmenlerin yerli yerinde ve tam olması gerekir. Bu durum, “taahhüt” kavramıyla açıklanır. İlişkisel veri tabanı, herhangi bir işlem gerçekleştirilmeden önce taahhüde ihtiyaç duyar. Bu taahhüt de veri tabanı aracılığıyla sağlanır. Veri girişi ya da değişikliği için gerekli olan ortamın sağlandığı kesinleşene kadar veri tabanı üzerinden işlem için gerekli taahhüt verilmez. Bu sayede kalıcılık ve tutarlılık sağlanır. Bu durum da atomiklik kavramıyla ilişkilendirilir.

İlişkisel Veri Tabanı Avantajları

İlişkisel veri tabanlarının diğer veri tabanlarına karşı sağladığı birçok avantajı ve üstünlüğü bulunur. Bunlardan ilki, kullanım kolaylığıdır. SQL dilinin öğrenilmesi, ilişkisel veri tabanlarının kullanılması için yeterlidir. Bu durum, öğrenme ve kullanım kolaylığı sağlar. Aynı zamanda ilişkisel veri tabanları; anahtarlar ve kontrol kısıtlamalarını kullanarak güvenceye aldığı tablolar sayesinde veri bütünlüğü de sağlar. Veri bütünlüğünün sağlanması için kullanılan araçlar veri güvenliğini ve veri tutarlılığını sağlamada da etkilidir. İlişkisel veri tabanlarında veri paylaşımı sağlamak da oldukça kolaydır. Bu özellik sayesinde farklı uygulamalar ve platformlar arasında pratik şekilde veri paylaşımı gerçekleştirilebilir. İlişkisel veri tabanları büyük miktarda veriyi kolayca işleyebilir ve ölçeklendirebilir. Bu sayede önemli bir avantaj olan ölçeklenebilirlik özelliğini de taşır. Aynı zamanda ilişkisel veri tabanları değişen ihtiyaçlara kolayca uyum sağlayabilir. Bu durum, ilişkisel veri tabanlarının esnekliğinden kaynaklanır.

İlişkisel Veri Tabanı Seçerken Göz Önünde Bulundurulması Gereken Noktalar

MySQL, Microsoft SQL, IBM DB2 gibi farklı ilişkisel veri tabanı türleri arasından seçim yaparken göz önünde bulundurulması gereken bazı noktalar mevcuttur. İlk nokta, veri tabanının sunduğu “özellikler” ve yeteneklerdir. Veri tabanlarının “maliyeti” de en önemli noktalar arasında yer alır. Aynı zamanda önemli noktalar arasında artan veri miktarına ve kullanıcı sayısına yatay ve dikey olarak uyum sağlamayı tanımlayan “ölçeklendirilebilirlik” de sayılabilir. Bununla birlikte veri tabanının “performans”ı da önemli noktalardan biridir. “Pratik kullanım” ve “güvenilirlik” de veri tabanı seçimi yaparken göz önünde bulundurulmalıdır. Yetkisiz erişimlere karşı sağladığı kimlik doğrulama ve şifreleme gibi yöntemlerle veri tabanlarının “güvenlik” önlemleri de göz önünde bulundurulması gereken noktalar arasındadır. Programlama dilleri ve çerçeveleri ile uyumlu olan ve ekosistem içine kolayca entegre edilen veri tabanları “uyumluluk” bakımından yüksek performanslı veri tabanlarıdır ve seçim yapılmadan önce veri tabanının uyumluluk özelliklerinin de göz önünde bulundurulması gerekir. “Kullanım ve yönetim kolaylığı” da arayüzler ve araçlarla sağlanan önemli bir özelliktir. İlişkisel veri tabanlarında gelecekte de kullanımın sağlanması için geliştirme ve genişletme işlemlerinin yapılması gerekebilir. Teknik destek ve bakım için “satıcı desteği” de göz önünde bulundurulması gereken etmenler arasında yer alır.

İlişkisel Veri Tabanları Hakkında Sık Sorulan Sorular

İlişkisel Veri Tabanı Ne İşe Yarar?

İlişkisel veri tabanları, verilerin satır ve sütunlar üzerinden depolanması ile kendine has tablolar oluşturan ve verilerin depolandığı farklı tablolar arasında ilişkiler kuran oldukça pratik bir veri tabanıdır. İlişkisel veri tabanları, büyük miktarda verinin kolayca takip edilebilmesine ve depolanmasına imkan tanır.

İlişkisel Veri Tabanı Modeli Nedir?

İlişkisel veri tabanı modeli çeşitli anahtarlar ve kısıtlamalar ile güvenliği ve tutarlılığı sağlanmış verilerin eşsiz satır ve sütunlara kaydedilmesiyle çeşitli veri tabloları oluşturulmasına dayanan bir modeldir.

İlişkisel Veri Tabanı Yönetim Sistemleri Nelerdir?

Farklı servis sağlayıcılar tarafından sunulan ve çeşitli özelliklere sahip olan birçok ilişkisel veri tabanı yönetim sistemi çeşidi bulunur. Bu sistemler arasında en öne çıkan örnekler Oracle Database, Microsoft SQL Server, Microsoft Visual FoxPro, Micsoroft Access, Informix ve PostegreSQL şeklinde sıralanabilir. Bu örnekler dışında da sıkça tercih edilen birçok RDBMS bulunur.

İlişkisel Olmayan Veri Tabanı Nedir?

İlişkisel olmayan veri tabanları, geleneksel veri tabanları olarak da nitelenebilir. İlişkisel veri tabanlarında yer alan satır, sütun ve tablo sistemi yerine verinin türüne göre optimum depolama seçeneği geliştiren veri tabanlarına ilişkisel olmayan veri tabanı adı verilir.